ക്രിസ്തുമതം അഥവാ ക്രിസ്തു സഭ ഏകദൈവ വിശ്വാസം അടിസ്ഥാനമാക്കിയ മതമാണ്. യേശു ക്രിസ്തുവിന്റെ പ്രബോധനങ്ങള്‍ അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ്‌ ഈ മതം നിലവില്‍ വന്നത്‌. ക്രിസ്തീയ മതവിശ്വാസികള്‍ യേശുവിനേ ദൈവപുത്രനായും പഴയ നിയമം പ്രവചിച്ചിരുന്ന മിശിഹാ ആയും കരുതുന്നു. വിവിധ വിഭാഗങ്ങളിലായി ക്രിസ്തുമതത്തില്‍ ഇരുന്നൂറു കോടിയിലേറെ വിശ്വാസികളുണ്ടെന്ന് കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. ലോകജനസംഖ്യയുടെ മൂന്നിലൊന്നു വരുമിത്‌. ക്രിസ്തുമത വിശ്വാസികള്‍ പൊതുവായി ക്രിസ്ത്യാനികള്‍ എന്ന് കേരളത്തില്‍ അറിയപ്പെടുന്നു. സത്യ വേദപുസ്തകം , വേദപുസ്തകം, വിശുദ്ധ ഗ്രന്ഥം, ഹോളി ബൈബിള്‍ എന്നീ പേരുകളിലാണു് ക്രിസ്ത്യാനികളുടെ പ്രാമാണിക ഗ്രന്ഥം. അറിയപ്പെടുന്നതു്.
ലോകത്തില്‍ ഏറ്റവും കൂടുതല്‍ അനുയായികളുള്ള മതമാണ് ക്രിസ്തുമതം. യൂറോപ്പിലേയും അമേരിക്കയിലേയും ഉപസഹാറന്‍ ആഫ്രിക്കയിലേയും ഓസ്ട്രേലിയയിലേയും ന്യൂസിലണ്ടിലേയും ഏറ്റവും വലിയ മതമാണ്.
ലോകത്തില്‍ ഏറ്റവും കൂടുതല്‍ അനുയായികളുള്ള മതമാണ് ക്രിസ്തുമതം. യൂറോപ്പിലേയും അമേരിക്കയിലേയും ഉപസഹാറന്‍ ആഫ്രിക്കയിലേയും ഓസ്ട്രേലിയയിലേയും ന്യൂസിലണ്ടിലേയും ഏറ്റവും വലിയ മതമാണ്.
സഭകളും അംഗങ്ങളും
210 കോടിയോളം അനുയായികളുണ്ട്‌ ക്രിസ്തുമതത്തില്‍. 110 കോടി വിശ്വാസികളുള്ള റോമന്‍ കത്തോലിക്കാ സഭ, 51 കോടിയിലേറെ വരുന്ന പ്രൊട്ടസ്റ്റന്റ് സഭകള് (നവീകരണ സഭകള്), 21.6 കോടിയോളം വരുന്ന ബൈസാന്ത്യ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭകള്,ഏഴരക്കോടി വരുന്ന ഓറിയന്റല്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ 15.8 കോടിയിലേറെ വരുന്ന സ്വതന്ത്ര ക്രൈസ്തവ സഭകള് തുടങ്ങിയവയെല്ലാം ഒരുമിച്ചു് ക്രിസ്തുമതമായികണക്കാക്കുന്നു .
വിശ്വാസപരമായും പ്രദേശം, സംസ്കാരം എന്നിവയിലെ വ്യത്യാസം അടിസ്ഥാനമാക്കിയും പലകാലങ്ങളിലായി പിരിഞ്ഞു് അനേകവിഭാഗങ്ങളായി കഴിയുന്നുവെങ്കിലും തിരുസഭ (അതായതു് ക്രിസ്തു സഭ) പലതല്ലെന്നും ഒന്നേയുള്ളൂവെന്നും ശ്ലൈഹികമാണെന്നും വിശുദ്ധമാണെന്നും എല്ലാ സഭകളും വിശ്വസിയ്ക്കുന്നു. എണ്ണം അനേകമുണ്ടെങ്കിലും ക്രിസ്തീയ സഭാവിഭാഗങ്ങളെല്ലാം താഴെപ്പറയുന്ന ആറു് സഭാകുടുംബങ്ങളായി പെട്ടിരിയ്ക്കുന്നു.
- 22 പാശ്ചാത്യ-പൗരസ്ത്യ റീത്ത് വ്യക്തിസഭകളടങ്ങുന്ന റോമന്‍ കത്തോലിക്കാ സഭ .
- ബൈസാന്ത്യ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ
- ഓറിയന്റല്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ
- നെസ്തോറിയന്‍ സഭ
- ആഗ്ലിക്കന്‍, ലൂഥറന്‍, മെതഡിസ്റ്റ്‌, സി എസ് ഐ, സിഎന്‍ ഐ, നവീകരണ വിഭാഗമായ മാര്‍ത്തോമാ സുറിയാനി സഭ എന്നീ സഭാസമൂഹങ്ങള്‍ ഉള്‍പ്പെടുന്ന നവീകരണ സഭകള്
- അള്‍ട്രാ പ്രൊട്ടസ്റ്റന്റ്- മൗലികവാദി-സ്വതന്ത്ര ക്രൈസ്തവ സഭാസമൂഹങ്ങള്‍, പെന്തക്കോസ്ത് സഭകള്
ഇവയിലൊന്നും പെടാത്ത യഹോവ സാക്ഷികള്‍ തുടങ്ങിയ വിഭാഗങ്ങള്‍ സ്വയം ക്രിസ്ത്യാനികളെന്നു വിശേഷിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും മുകളില്‍ പറഞ്ഞ സഭാകുടുംബങ്ങളിലുള്‍പ്പെട്ട ക്രൈസ്തവ സഭകളൊന്നും ഇവരെ ക്രിസ്തീയരായി കൂട്ടുന്നില്ല. മുസ്ലീങ്ങളെപ്പോലെ യഹോവ സാക്ഷികളും യേശുവിനെ പ്രവാചകന്‍ മാത്രമായാണു് കാണുന്നതു് . അവര്‍ ത്രിത്വം എന്ന ദൈവസങ്കല്പം സ്വീകരിയ്ക്കുകയോ യേശുവിനെ ദൈവാവതാരമായി കാണുകയോ ചെയ്യുന്നില്ല. കുരിശിലല്ല (+) വെറുമൊരു ഒറ്റത്തടിയിലാണു് ( | ) യേശുവിനെ കൊന്നതെന്നും അവര്‍ വാദിയ്ക്കുന്നു. ക്രിസ്ത്യാനികള്‍‍ക്കു് സ്വീകാര്യമല്ലാത്ത കാര്യങ്ങളാണവയെല്ലാം.
എന്നാല്‍ ക്രിസ്തീയരുടേ മൊത്തം എണ്ണം നിര്‍ണ്ണയിക്കുന്നതില്‍ ഇക്കൂട്ടരേയും ചിലര്‍ ഉള്‍പെടുത്തിക്കാണുന്നു. മുസ്ലീങ്ങളും യേശുവിനെ പ്രവാചകനായി സ്വീകരിയ്ക്കുന്നുണ്ട്.
യേശുവിനെയല്ല കുരിശിലേറ്റിയതെന്നു് മുഹമ്മദീയരും യേശുവിനെയാണു് കുരിശിലേറ്റിയതെങ്കിലും അദ്ദേഹം രക്ഷപ്പെട്ടു് ഇന്ത്യയിലെ കാശ്മീരില്‍ വന്നു് ജീവിച്ചുവെന്നു് അഹമ്മദീയരും വാദിയ്ക്കുന്നു.
പാശ്ചാത്യ-പൗരസ്ത്യ സഭകള്
ക്രിസ്ത്യാനികളെ പൊതുവെ പാശ്ചാത്യ സഭകളെന്നും പൗരസ്ത്യ സഭകളെന്നും കാണുന്ന പതിവു് റോമാ സാമ്രാജ്യപശ്ചാത്തലത്തില്‍ ആരംഭിച്ചതാണു്. പാശ്ചാത്യ സഭകള് എന്നു് വിവക്ഷിയ്ക്കുന്നതു് പാശ്ചാത്യ റോമാ സാമ്രാജ്യത്തില്‍ വളര്‍ന്ന സഭകളെയും അവയില്‍ നിന്നു് പിരിഞ്ഞുണ്ടായതുമായ സഭകളെയും അവയുടെ ദൈവ ശാസ്ത്രവും പൈതൃകവും സ്വീകരിയ്ക്കുന്ന പുത്രീസഭകളെയുമാണു്. പാശ്ചാത്യ സഭ എന്ന പരാമര്‍‍ശംകൊണ്ടു് പലപ്പോഴും റോമാ സഭ എന്നു മാത്രമേ അര്‍ത്ഥമാക്കാറുള്ളൂ. പാശ്ചാത്യ സഭകള് എന്നു് പറയുമ്പോള്‍ താഴെപ്പറയുന്ന മുന്നു് സഭാകുടുംബങ്ങളിലെ സഭകളെയെല്ലാം ഉള്‍പ്പെടുത്തുന്നു.
- റോമന്‍ കത്തോലിക്കാ സഭ .
- പ്രൊട്ടസ്റ്റന്റ് വിഭാഗം
- അള്‍ട്രാ പ്രൊട്ടസ്റ്റന്റ്-മൗലികവാദി സ്വതന്ത്ര ക്രൈസ്തവ സഭാസമൂഹങ്ങള്‍ അഥവാ പെന്തക്കോസ്ത് സഭകള്
കേരളത്തിലെ നവീകരണ വിഭാഗമായ മാര്‍ത്തോമാ സുറിയാനി സഭയുടെ ആരാധനാക്രമ പശ്ചാത്തലം പൗരസ്ത്യമാണെങ്കിലും പാശ്ചാത്യ ദൈവ ശാസ്ത്രമാണതു് പിന്തുടരുന്നതു്.
പൗരസ്ത്യ സഭകള്
പൗരസ്ത്യ റോമാ സാമ്രാജ്യത്തിലും റോമാ സാമ്രാജ്യത്തിനു് പുറത്തു് കിഴക്കും വളര്‍ന്ന സഭകളെയും അവയില്‍ നിന്നു് പിരിഞ്ഞുണ്ടായതുമായ സഭകളെയും അവയുടെ ദൈവ ശാസ്ത്രവും പൈതൃകവും സ്വീകരിയ്ക്കുന്ന പുത്രീസഭകളെയുമാണു് പൗരസ്ത്യ സഭകള് എന്നു് വിവക്ഷിയ്ക്കുന്നതു്. പൗരസ്ത്യ സഭകള് എന്നു് പറയുമ്പോള്‍ താഴെപ്പറയുന്ന സഭാകുടുംബങ്ങളിലെ സഭകളെയെല്ലാം ഉള്‍പ്പെടുത്തുന്നുവെങ്കിലും അവ തമ്മില്‍ പരസ്പരം കൂട്ടായ്മയില്ലെന്നും ഓര്‍‍ക്കണം.
- ബൈസാന്ത്യ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ
- ഓറിയന്റല്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ
- നെസ്തോറിയന്‍ സഭ
മേല്പറഞ്ഞ പൗരസ്ത്യ സഭകളില്‍നിന്നു് പലപ്പോഴായി പിരിഞ്ഞു് റോമന്‍ കത്തോലിക്കാ സഭയുടെ ഭാഗമായി റോമാ മാര്‍‍പാപ്പയുടെ കീഴില്‍ നില്ക്കുന്ന വിഭാഗങ്ങളും പൗരസ്ത്യ സഭകളുടെ ഭാഗമാണെന്നു് അവകാശപ്പെടുന്നു. കുറച്ചുമാത്രം ഭേദഗതിവരുത്തിയ പൗരസ്ത്യആരാധനാക്രമങ്ങളാണവ പിന്തുടരുന്നതെങ്കിലും അവ സ്വതന്ത്ര പൗരസ്ത്യ വിഭാഗങ്ങളല്ലെന്നും പാശ്ചാത്യ സഭയുടെ കീഴിലുള്ളഘടകങ്ങളാണെന്നും പാശ്ചാത്യ ദൈവ ശാസ്ത്രത്തിന്റെയും പാശ്ചാത്യ സഭാ ശാസ്ത്രത്തിന്റെയും കീഴിലാണവയെന്നും എന്നതിനാല്‍ റോമന്‍ കത്തോലിക്കാ സഭയിലെ പൗരസ്ത്യ റീത്ത് സ്വയം ഭരണ സഭകളെ പൗരസ്ത്യ സഭകളെന്നു പരിഗണിയ്ക്കാന്‍ പൗരസ്ത്യ സഭകള് പൊതുവെ തയ്യാറാകുന്നില്ല.
ചരിത്രം
ക്രിസ്തുവിനു ശേഷം ഒന്നാം നുറ്റാണ്ടിലാണ് ക്രിസ്തുമതം ഉദയം കൊള്ളുന്നത്. തുടക്കത്തില്‍ യഹൂദന്മാരുടെ ഒരു പ്രത്യേക വിഭാഗമായാണിത് രൂപപ്പെട്ടത്. അന്ന് യഹൂദരുടെ മത ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍, പ്രത്യേകിച്ച് ഹീബ്രൂ ബൈബിള്‍ ( പഴയ നിയമം)ആണ് അവര്‍ ആശ്രയിച്ചിരിന്നത്. യഹൂദമതവും ഇസ്ലാം മതവും പോലെ ക്രിസ്തു മതവും അബ്രഹാമിക മതമായാണ് തരം തിരിച്ചിരിക്കുന്നത്. ക്രിസ്ത്യാനികള്‍ എന്ന പദം ആദ്യമായി ഉപയോഗിക്കാന്‍ തുടങ്ങിയത് അന്ത്യോക്യായില്‍ വച്ചാണ്‍്. ഇതില്‍ തന്നെ ആദ്യമായി രേഖപ്പെടുത്തിയ പരാമര്‍ശം ഉള്ളത് പുതിയനിയമത്തിലെ നടപടി പുസ്തകത്തിലാണ്. ക്രിസ്തുമതം ഗ്രിക്ക്-ജര്‍മന്‍ നാടുകളിലൂടെ വളരെ പെട്ടെന്ന് പ്രചാരം നേടി.
ക്രിസ്തുമതം കേരളത്തില്‍
ക്രിസ്തുമതം കേരളത്തില്‍ പ്രചരിപ്പിച്ചത് ക്രി.വ. 52-ല്‍ കേരളത്തില്‍ എത്തിയ തോമാശ്ലീഹയാണ് എന്നാണ് വിശ്വസിക്കുന്നത്‌. മൈലാപ്പൂരിലണ്‌ അദ്ദേഹം മരണമടഞ്ഞതെന്നും കരുതുന്നു. അവിടെ തോമാസ്ലീഹയുടെ എന്ന പേരില്‍ ഒരു ശവകുടീരവുമുണ്ട്. ഏഴു പള്ളികള്‍ തോമാസ്ലീഹ പണിഞ്ഞു എന്നും കരുതപ്പെടുന്നു. അദ്ദേഹത്തിനു ശേഷം നിരവധി ക്രിസ്തീയ സന്യാസിമാര്‍ ഇവിടെയെത്തി നിരവധി പേരെ മത പരിവര്‍ത്തനം നടത്തുകയും വിദേശീയരായ പല ക്രിസ്ത്യാനികളും ഇവിടേയ്ക്ക് കുടിയേറുകയും ചെയ്തവരാണ് ഇവിടത്തെ ആദ്യകാല ക്രിസ്ത്യാനികള്‍. ഇവരെ നസ്രാണികൾ അഥവാ മാര്‍ത്തോമാ ക്രിസ്ത്യാനികള്‍ എന്ന് പൊതുവെ വിളിച്ചിരുന്നു. കേരളത്തിലെ ഈ ആദ്യകാല ക്രൈസ്തവ സമൂഹം പൗരസ്ത്യ(കല്ദായ)സുറിയാനിഭാഷ്ഹയും പാരമ്പര്യങ്ങളുമുള്ളവരായിരുന്നു. വാസ്കോ ഡ ഗാമ കേരളത്തില്‍ കാലുകുത്തുന്നതു വരെ (1498) ഇവര്‍ ഏകയോഗക്ഷേമരായി കഴിയുകയായിരുന്നു. അന്നു മുതലാണ് കേരളത്തിലെ ക്രീസ്സ്തവര്‍ക്കിടയില്‍ ഛിദ്ര വാസനകള്‍ തലപൊക്കിയത്. പോര്‍ട്ടുഗീസുകാര്‍ ലത്തീന്‍ ആരാധനാക്രമങ്ങളും ഭാഷയും അടിച്ചേല്‍‍പ്പിക്കാന്‍ ശ്രമിച്ചപ്പോള്‍ ഒരു കൂട്ടര്‍ എതിര്‍ക്കുകയും മറ്റൊരു കൂട്ടം അംഗീകരിക്കുകയും ചെയ്തു. എതിര്‍ത്ത സുറിയാനി ക്രിസ്ത്യാനികള്‍ തന്നെ പിന്നീട് രണ്ടു ചേരിയായി തിരിഞ്ഞു.
1503-ലാണ്‌ ഇന്ത്യയിലെ ആദ്യത്തെ റോമന്‍ കത്തോലിക്ക പള്ളി പണിഞ്ഞത്
കത്തോലിക്കാ സഭയില്‍ നിന്ന് വേര്‍പെട്ട് യൂറോപ്പില്‍ രൂപം കൊണ്ട പ്രൊട്ടസ്റ്റന്റ് പ്രസ്ഥാനം കേരളത്തില്‍ ഡച്ചുകാരുടേയും ഇംഗ്ലീഷുകാരുടേയും സാന്നിധ്യം മൂലം വേരുറപ്പിക്കാന്‍ കഴിഞ്ഞു. കത്തോലിക്കാ-പ്രോട്ടസ്റ്റന്‍റ് വിഭാഗങ്ങള്‍ കേരളത്തില്‍ അസംഖ്യം അവര്‍ണ്ണരെ മത പരിവര്‍ത്തനത്തിന് വിധേയമാക്കി പരിവര്‍ത്തിത ക്രൈസ്തവര്‍ എന്ന വിഭാഗം ഉടലെടുത്തു.
കേരളത്തിലെ ക്രൈസ്തവ സഭകള്
- കത്തോലിക്കാ സഭകള്
- ഓറിയന്റല്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭകള്
- കല്ദായ സഭ
- പ്രോട്ടസ്റ്റന്‍റ് സഭകള്
കത്തോലിക്കാ സഭകള്
റോമിലെ മാര്‍പാപ്പ പരമാധ്യക്ഷനായ കത്തോലിക്കാ സഭയുടെ മൂന്ന് ഘടകങ്ങള്‍ കേരളത്തില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നുണ്ട്
- സീറോ മലബാര്‍ കത്തോലിക്കാ സഭ
- ലത്തീന്‍ കത്തോലിക്കാ സഭ
- സീറോ മലങ്കര കത്തോലിക്കാ സഭ
ഓറിയന്റല്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭകള്
അര്‍മേനിയന്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭകള്, അന്ത്യോക്യാ സുറിയാനി ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ, കോപ്റ്റിക്ക് ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ, എത്യോപ്യന്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ, എറിത്രീയന്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ,ഓര്ത്തഡോക്സ് പൗരസ്ത്യ സഭ എന്നിവയടങ്ങുന്ന ഓറിയന്റല്‍ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭയുടെ രണ്ട് വിഭാഗങ്ങള്‍ കേരളത്തിലുണ്ടു്. ഓര്ത്തഡോക്സ് പൗരസ്ത്യ സഭയുടെ വലിയ മെത്രാപ്പോലീത്തന്‍ ഭദ്രാസനമായ മലങ്കര ഓര്ത്തഡോക്സ് സുറിയാനി സഭയും അന്ത്യോക്യാ സുറിയാനി ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭയുടെ വലിയ മെത്രാപ്പോലീത്തന്‍ ഭദ്രാസനമായ യാക്കോബായ സുറിയാനി ക്രിസ്ത്യാനി സഭയും ആണു് അവ.
ഈ സഭകളാവട്ടെ ഒന്നായിരുന്നു. 1912ല്‍ ഈ സഭയില്‍ ഭിന്നിപ്പുണ്ടായി. മലങ്കര മെത്രാപ്പോലീത്തയായ വട്ടശ്ശേരില്‍ മാര്‍ ദിവാന്നാസ്യോസിനെ അനുകൂലിച്ചവര്‍ കാതോലിക്കോസ് കക്ഷി എന്ന പേരിലും അന്ത്യോഖ്യായിലെ പാത്രിയാര്‍ക്കീസ് ബാവയെ അംഗീകരിച്ചവര്‍ പാത്രിയാര്‍ക്കീസ് കക്ഷിഎന്ന പേരിലും അറിയപ്പെടാന്‍ തുടങ്ങി. എന്നാല്‍ ഇവ രണ്ടും തന്നെ ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭകളും നിയമാനുസരണം യാക്കോബ്യവും ആണെന്നും എന്നത് ഒരു ചരിത്ര വൈരുദ്ധ്യമാണ്. വീണ്ടും ഐക്യമുണ്ടായെങ്കിലും 1995-ലെ- സുപ്രീം കോടതിയുടെ വിധിയ്ക്കു് ശേഷം ഒരുവിഭാഗം പിരിഞ്ഞു് 2002-ല്‍ യാക്കോബായ സുറിയാനി ക്രിസ്ത്യാനി സഭമലങ്കര ഓര്ത്തഡോക്സ് സുറിയാനി സഭയെന്നും രണ്ടാമത്തേത് യാക്കോബായ സുറിയാനി ക്രിസ്ത്യാനി സഭ എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു. നിലവില്‍വന്നു. എന്നാല്‍ ഇന്ന് ആദ്യത്തേത്
- മലങ്കര ഓര്ത്തഡോക്സ് സുറിയാനി സഭ (ഓര്ത്തഡോക്സ് പൗരസ്ത്യ സഭ)
- യാക്കോബായ സുറിയാനി ക്രിസ്ത്യാനി സഭ (സുറിയാനി ഓര്ത്തഡോക്സ് സഭ)
സുറിയാനി പാരമ്പര്യത്തിലുള്ള മറ്റ് സഭകള്
- മലബാര്‍ സ്വതന്ത്ര സുറിയാനി സഭ (തൊഴിയൂര്‍ സഭ)
- കല്ദായ സുറിയാനി സഭ (തൃശ്ശൂര്‍)
- മലങ്കര മാര്‍ത്തോമ്മാ സുറിയാനി സഭ (നവീകരിക്കപ്പെട്ട മലങ്കര ഓര്ത്തഡോക്സ് സുറിയാനി സഭ )
പ്രൊട്ടസ്റ്റന്റ് സഭകള്
കത്തോലിക്കാ ഓര്ത്തഡോക്സ് പൗരസ്ത്യ സഭകളില്‍ പെടാത്ത എല്ലാ സഭകളേയും പ്രൊട്ടസ്റ്റന്റ് വിഭാഗത്തില്‍ പൊതുവേ പെടുത്തിയിരിക്കുന്നത്.
- ചര്‍ച്ച് ഓഫ് സൗത്ത് ഇന്ത്യ (സി.എസ്.ഐ)
- ഇവാഞലിക്കല്‍ സഭ *ആംഗ്ലിക്കന്‍ സഭ
- ലൂഥറന്‍ സഭ
- പെന്തക്കോസ്ത സഭകള്
- ശാബത്ത് സഭ (സെവന്‍‍ത് ഡേ അഡ്വന്റിസ്റ്റുകള്‍
- രക്ഷാ സൈന്യം (സാല്‍‌വേഷന്‍ ആര്‍മി)
- ബ്രദറണ്‍ അസംബ്ലി (വേര്‍പാടുകാര്‍)
- ബിലീവേഴ്സ് ചര്‍ച്ച്
അവലംബം: വിക്കിപീഡിയ
